Karol Hoffman (1855-1937)
animator i popularyzator kultury, pisarz, aktor, krajoznawca

Karol Hoffman, syn Jana Nepomucena, urodził się 31 sierpnia 1855 roku prawdopodobnie w Łomży. Dzieciństwo spędził w Suwałkach, gdzie uczył się w miejscowym gimnazjum. Tu zaraził się największą pasją swego ruchliwego życia - teatrem. Już jako uczeń organizował przedstawienia amatorskie. W 1872 roku rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Był to czas ofensywy publicystyki pozytywistycznej; Hoffman został wiernym wyznawcą hasła "pracy u podstaw" i edukacyjnej funkcji sztuki. Studiując prawo, poznawał jednocześnie tajniki aktorstwa u J. Chęcińskiego i brał udział w amatorskich spektaklach w Towarzystwie Dobroczynności.

W 1874 roku rzucił studia prawnicze i związał swój los z teatrami objazdowymi. Występował we Włocławku w 187 5 roku, a w roku następnym w Kutnie i Lipnie. Następnie wrócił do Suwałk, gdzie pracował jako urzędnik. Intensywnie zajął się też pracą literacką, pisząc głównie poezje i krótkie sztuki sceniczne. Choć nigdy nie nosiły znamion wybitnego talentu, utwory te są czasem cytowane, ponieważ w klarowny sposób zapisały się w nich główne cechy pozytywistycznej tematyki ł poetyki. W Suwałkach wydał w 1878 roku obrazki sceniczne Nieznany gość i Na letnim mieszkaniu oraz utwory liryczne (Pierwsze kroki. Nowy zbiorek wierszy, 1880). Starał się też zaktywizować suwalskie środowisko twórcze, organizując je wokół "Kalendarza suwalskiego". Ze starszych literatów pozyskał tylko Józefę Żdżarską, stąd zamierzony rocznik zawierał głównie utwory redaktora oraz kilku jego znajomych, którzy na tej próbie zakończyli kariery poetyckie. Hoffman zdołał wydać jeden zeszyt "Kalendarza" w 1879 roku. Nie ustawał w próbach ożywienia życia teatralnego w mieście i organizował przedstawienia amatorskie.

Korzystając z pobytu w Suwałkach wędrownej trupy B. Kremskiego, w początkach 1880 roku wstąpił do tego zespołu. Kilka najbliższych lat wędrował po kraju z różnymi grupami aktorskimi. Występował w Ciechanowie, Lublinie, Hrubieszowie, Zamościu, w warszawskich teatrzykach ogródkowych Eldorado i Nowy Świat. W październiku 1884 zorganizował własny zespół, z którym przez rok występował w Krasnymstawie i Zamościu. Od sierpnia 1885 roku prowadził zespół w Puławach (z dojazdami do Nałęczowa i Dęblina) i w Łukowie.
Wraz z J. Głodowskim zorganizował w 1887 zespół, który grywał w Częstochowie, Kutnie i Łomży.
Od 1888 roku Hoffman związał się z Radomiem, gdzie przez rok był aktorem, później - ożeniwszy się w 1890 roku z Heleną Marczewską - prowadził księgarnię, organizował odczyty i przedstawienia amatorskie, a także - pisał.

Bliską współpracę nawiązał z wychodzącym w Piotrkowie "Tygodniem". Jako dodatki do tego pisma wyszły na przykład nowele z tomu Szczęśliwi oraz opowiadanie Uniewinniony. W Radomiu wydał obrazek sceniczny U ognia (1889), a wraz z J. Głodowskim - Bukiet dramatyczny (l889), zawierający sceny, monologi, dialogi, monodramy humorystyczne i wiersze do deklamacji. W zbiorku znalazły się też rzeczy mówiące o zawodzie aktora (Benefis na głębokiej prowincji), które Hoffmana szczególnie zajmowały, czemu dał wyraz w Listach ex-aktora do ex-aktora (Radom 1891) i w Wieczorach artystyczno-literackich (Warszawa 1897). Jeszcze kilka razy wracał do aktorstwa i rzucał scenę. Dłuższy okres stabilizacji przyniosło osiedlenie w Warszawie przy ulicy Hożej, gdy był sekretarzem redakcji "Biesiady Literackiej" i współpracownikiem "Kuriera Warszawskiego" (1900-1930). Należał też do komitetu redakcyjnego pisma "Świat Pracowniczy" (1912-1927), blisko związany był z "Przyjacielem Dzieci". Organizował przedstawienia amatorskie w różnych warszawskich stowarzyszeniach, był członkiem towarzystw o charakterze oświatowym, wygłaszał odczyty popularne w Warszawie i na prowincji (O książce i czytaniu; Szczęście; Pamiętaj, abyś dzień święty święcił). Wygłaszane w latach 1900-1901 odczyty zebrał w tomie Książka i czytanie. Pogadanka społeczna (Warszawa 1902).

W 1904 roku założył Koło Dramatyczne w Stowarzyszeniu Pracowników Handlowych, Przemysłowych i Biurowych w Warszawie, gdzie do 1910 roku był aktorem i reżyserem. Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Dramatycznego w Warszawie (1906), inicjatorem założenia Związku Artystów Scen Polskich i budowy Schroniska Artystów Weteranów w Skolimowie. W zespołach aktorskich i w publicystyce był wyznawcą pozytywistycznych przekonań o światowym znaczeniu teatru. Nie tylko jednak edukacyjna lecz i patriotyczna funkcja polskiego słowa na scenie zadecydowała, że Hoffman w latach 1908-1912 dawał przedstawienia w Suwałkach, Druskienikach, Grodnie, Kumaniu i - przede wszystkim - w Połądze. Jako aktor charakterystyczny miał spore sukcesy (ostatni w 1923 roku w roli Krzysztofa Cedry w Turoniu, granej w Teatrze Reduta).

Hoffman był też zasłużonym krajoznawcą. Współpracował ze Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego (...), był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego i jego pierwszym wiceprezesem. Opublikował pionierską próbę bibliografii rodzimego krajoznawstwa (Krajoznawcy polscy, Warszawa 1909) oraz ciekawe "przewodniki turystyczne". Nieznane zakątki kraju. Suwalszczyzna (Warszawa 1908) i Tam, gdzie się urodził J Słowacki. Krzemieniec (Warszawa 1909 ) Treści krajoznawcze nasycał wątkami dumy z narodowej kultury. Z myślą o młodych czytelnikach pisał teksty gloryfikujące wybitne postacie z dziejów Polski: Adam Mickiewicz Życiorys wierszem nakreślony (Warszawa 1906); Sen o Piłsudskim. Obraz sceniczny w 2-ch odsłonach (Zamość 1922).

Nie był Hoffman ani wybitnym aktorem, ani literatem. Jego niespokojny duch podszeptywał mu coraz nowe pomysły na przybliżanie społeczeństwu ideałów estetycznych i etycznych Był przede wszystkim animatorem i popularyzatorem. Zmarł 7 grudnia 1937 roku w Śródborowie pod Warszawą.