Rzeźba terenu - bardzo urozmaicona, to kraina kontrastów i niezwykłego nagromadzenia przeróżnych form polodowcowej rzeźby terenu: moreny czołowe w postaci wysokich wzniesień, ozy stanowiące wydłużone wyniesienia o stromych zboczach, przypominające sztucznie usypane wały, rożnej wielkości i kształtu wzgórki, bezodpływowe zagłębienia, oczka lodowcowe w postaci małych owalnych zatorfionych zagłębień, wiszące doliny lodowcowe.
Wody
Klejnotami przyrodniczymi są zbiorniki wodne, począwszy od urokliwych źródełek poprzez strumienie rzek, w tym: Rospudy, Szeszupy i Czarnej Hańczy. Na terenie powiatu znajduje się 111 jezior o powierzchni powyżej 1 hektara zaliczonych do wód płynących, o łącznej powierzchni 6.602 hektarów. Największym i najgłębszym, a zarazem najczystszym, jest jezioro Hańcza (108,5 m głębokości), pozostałe są znacznie mniejsze i płytsze. Niektóre tworzą niezwykle ciekawe krajobrazowo i przyrodniczo kompleksy, jak np. zespół jezior kleszczewickich o pięknie brzmiących litewskich i jaćwieskich nazwach: Kojle, Perty, Purwin, Jaczno, Kameduł. Znajduje się też duża ilość źródeł, nad jeziorem Jaczno tworzą wyjątkowo cenny przyrodniczo zespół, określany mianem "wiszących torfowisk źrodliskowych"
Świat przyrody
Duże urozmaicenie rzeźby i wynikająca z tego różnorodność siedlisk przyrodniczych zaowocowało bogactwem gatunków roślin i zwierząt. Wiele jest tu rzadkich roślin borealnych i reliktów polodowcowych: występują tu też rośliny górskie. Wiele jest roślin podlegających ochronie np. wawrzynek wilczełyko, sasanka łąkowa, storczyk plamisty, widłak, rosiczka okrągłolistna.
Duża naturalność środowiska przyrodniczego sprzyja zachowaniu i rozwijaniu się różnorodnego pod względem gatunkowym świata zwierzęcego. Wilki, dziki, bobry, łosie, jelenie, sarny, kuny, wydry, piżmaki - to jedynie ciekawsze przykłady , nie zaś pełny "rejestr".
Różnorodny świat zwierząt i roślin, czyste powietrze, wody i lasy, rozmaitość krajobrazów - ta piękna wizytówka dzisiejszej Suwalszczyzny chroniona jest poprzez Wigierski Park Narodowy, Suwalski Park Krajobrazowy, rezerwaty przyrody i inne formy ochrony. Teren ten położony jest w obszarze Zielonych Płuc Polski i Europy.
Pod względem geograficznym Suwalszczyzna stanowi fragment Pojezierza Litewskiego, natomiast klimatycznie znajduje się ona pod przeważającym wpływem arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Właśnie za sprawą arktycznych wpływów region ten należy do najzimniejszych obszarów Polski a w pobliżu miejscowości Wiżajny znajduje się polski biegun zimna. Zimy są tutaj długie i mroźne (nawet dwukrotnie dłuższe niż na zachodzie Polski) a wiosna dociera tu bardzo późno. Lato najczęściej bywa tu krótkie i upalne i w okresie tym przeważają wpływy kontynentalnych mas powietrza. Ekstremalne temperatury zanotowane na tym terenie to +36oC i -38o. Za odrębnością klimatyczną idzie również i odrębność florystyczna. Charakterystyczna jest stała obecność świerka, nawet w lasach liściastych, oraz udział wielu gatunków roślin związanych z zimnym klimatem borealnym, subarktycznym a nawet arktycznym. Obszar ten obfituje również w wiele gatunków stanowiących tzw. relikty poglacjalne czy też polodowcowe. Widoczny jest również brak wielu gatunków roślin pospolitych w centralnej i zachodniej Polsce, takich jak np. lipa szerokolistna, buk, czy też dąb bezszypułkowy. Również grab osiąga tutaj kres swego zasięgu geograficznego.
Gwałtowne przemiany związane z ukształtowaniem się tej "małej ojczyzny" są charakterystyczne dla wschodniego pasa granicznego. W obecnej świadomości Polaków ten pas określany jest jako kresy. Suwalszczyzna stała się rodzajem łącznika kulturowego i etnicznego, wciśniętego pomiędzy Litwę, Podlasie, Mazowsze i Mazury (do 1945 roku część Prus Wschodnich Rzeszy Niemieckiej).
